شهربانو در گذر تاریخ
#فرازهایی از جلسه #هشتم
در مورد تاریخ زندگی همسران حضرت و این که کدام یک از آنان در کربلا حضورداشتند و سایر ویژگی‌های آنان سخن فراوان وجود دارد، لیکن در مورد هیچ کدام از آنان به‌مقدار «شهربانو» در میان نویسندگان بحث نشده است.
درباره ایشان سؤالاتی مطرح است،مانند این که:
- آیا زنی به نام شهربانو همسرحضرت بوده است؟
- آیا این بانو دخترِیزدگرد، پادشاه ایران بوده که به اسارت مسلمانان‌درآمده بوده؟
- ️آیا همین خانم مادرِ امام سجاد(ع) می‌باشد،که امام سجاد از جانب مادرایرانی است و امامان بعد از وی نیز از جانب مادر ایرانی هستند؟ و این موضوع در گرایش ایرانیان به تشیع نقش ایفا نموده است
دربارة اصل جریان می‌توان گفت، از جمله رخ‌دادهای تاریخی است که دربسیاری از منابع روایی و تاریخی دیرینه ثبت شده است و از شهرتی بهره‌ور است که با قرائن و شواهد جانبی به شکل‌گیری آن اطمینان حاصل می‌گردد. بسیاری از مورخان ومحدثان شیعه و سنی اصل جریان را نگاشته‌اند که به برخی از دیرینه‌ترین و موثقترین انها میپردازیم:
این منابع روایی و تاریخی را به چهار دستة عمده می‌توان تقسیم نمود.برخی ازآنها جریان را مربوط به دوران خلیفة دوم و برخی به دوران خلیفة سوم و بعضی به دوران‌ولایت و حکومت‌داری امیرالمؤمنین(ع) دانسته‌اند. برخی هم خصوصیات را ذکرننموده‌اند،تنها به اصل جریان پرداخته‌اند که به شرح کوتاه این محورها میپردازیم:
الف: جریان نخست که در بسیاری از منابع به چشم می‌خورد این است که در دوران عمر که ایران به دست مسلمانان فتح شد،دو تن از دختران یزدگرد، به اسارت مسلمانان درآمدند و به مدینه منتقل شدند که در این باره می‌نگارند:
هنگامی که آن دختر وارد مسجد شد، مسجد نورانی گشت و وقتی نگاه عمر به اومی‌افتد، دختر صورت خویش را از وی پوشانده و می‌گوید: «اُه بی روز باد هرمز!»کنایه ازاین که روزگار فرزندان هرمز (هرمز پسر انوشیروان جد یزدگرد سوم) به کجا انجامید!
عمر پنداشت که به وی دشنام می‌دهد. در صدد تنبیه وی برآمد که‌امیرالمؤمنین(ع) وی را از آن کار باز می‌دارد و می‌فرماید:دختر را آزاد گذارید تا، کسی را به‌همسری برگزیند. آن گاه وی گشتی در میان مردان زده، حسین بن علی(ع) را انتخاب‌می‌نماید.علی(ع) ازوی می‌پرسد: نامت چیست؟ می‌گوید «جهان شاه». علی می‌فرماید:نه، شهربانویه.
آن گاه علی(ع) رو به حسین نموده و می‌فرماید:این بانو فرزندی به دنیا خواهد آوردکه بهترین روی زمین خواهد بود. شهربانو، علی بن الحسین(ع) را به دنیا می‌اورد که به‌وی گفته می‌شود فرزند دو برگزیده،ابن الخیرتین فخیرة الله من العرب هاشم و من العجم‌فارس.
ج: جریان سوم که جزییات آن در بسیاری از منابع آورده شده است،مربوط به زمان امیرالمؤمنین(ع) است. در دوران وی هنگامی که حریث بن جابر را به خراسان اعزام می‌دارد، او دو دختر از پادشاه زادگان را نزد حضرت می‌فرستند که یکی از آنها به همسری‌حسین(ع) در می‌آید.
د: و بر اساس نقل دیگر امیرالمؤمنین(ع) با ازدواج وی با امام‌حسین(ع) موافقت نمی‌کند و آنان را به برخی دهقانان می‌سپارد.
منابع فراوان دیگر به خصوصیات کامل نپرداخته‌اند، گرچه بسیاری از آنها رامی‌توان گفت با جریان نخست هماهنگ هستند، زیرا از آن دو دختر یزدگرد و یا کسری می‌نمایند.
صرف‌نظر از تفاوت زمانی و مکانی جریان‌های یاد شده، تفاوت‌های عمده‌دیگری نیز مشاهده می‌شود؛ زیرا در جریان نخست ام ولد(کنیز)بودن دختران مطرح‌نیست. چرا که پیش از این که آنان کنیز شوند،همسر انتخاب نموده‌اند.در جریان دوم کنیزبودن آنان مطرح می‌باشد و در جریان سوم هم ازدواج آنان با فرزندان امیرالمؤمنین(ع)مورد تردید است.
بر این اساس چون معروف‌ترین داستان که قراین فراوان آن را تأیید می‌نماید،جریان نخست است. در صورت تثبیت، هم ماجرای کنیز بودن مادر علی بن الحسین(ع)به اثبات نمی‌رسد. و این که در برخی منابع سخن از «ام ولد»؛ یعنی کنیز بودن مادرحضرت است یا به سبب جریان دوم است که نقل آن بسیار اندک می‌باشد و یا به دلیل‌این است که این دو دختر به صورت رسمی کنیز نشدند و چون از اسیران بلاد کفر بودند وزمینة کنیز بودن مطرح بوده،از آنان با عنوان کنیز یاد شده است.بر این اساس به کرسی‌نشاندن جریان نخست لزوماً به معنای کنیز بودن مادر علی بن الحسین(ع) نمی‌باشد.
