دکتر محمدابراهیم ضرابیها

تفسیر زیارت عاشورا در بستر تاریخ | خودکاوی و خودشناسی | معادشناسی | مولانا | اسماء و صفات الهی

تفسیر زیارت عاشورا در بستر تاریخ | خودکاوی و خودشناسی | معادشناسی | مولانا | اسماء و صفات الهی

دکتر محمدابراهیم ضرابیها

دکتر محمدابراهیم ضرابیها محقق اسلامی و نویسنده ایرانی در زمینه ادبیات و عرفان اسلامی است.

۱۰ مطلب با کلمه‌ی کلیدی «مسجدالنبی» ثبت شده است

جلسه هشتاد و چهارم تفسیر زیارت عاشورا

توسط دکتر محمدابراهیم ضرابیها

غزوه بنی قریظه (قسمت اول)
 
دریافت
 

جلسه پنجاه و دوم تفسیر زیارت عاشورا

توسط دکتر محمدابراهیم ضرابیها
 
  • سال سوم هجری
  • زندگی حمزه سیدالشهدا

 

 

 

جلسه چهل و سوم تفسیر زیارت عاشورا

توسط دکتر محمدابراهیم ضرابیها
 
  • علل مهم تغییر قبله
  • واکنشها و پیامدهای تغییر قبله

 


 
  • نماز به سمت بیت المقدس
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله پیش از هجرت، ایامی که در مکه معظمه حضور داشتند، نمازهای خویش را به سمت بیت المقدس، واقع در فلسطین به جای می آوردند، ولیکن طوری می ایستاد که کعبه معظمه، میان وی و بیت المقدس قرار می گرفت و در واقع، به صورتی نماز می خواند که کعبه و بیت المقدس، هر دو، قبله وی قرار می گرفتند.
پس از هجرت به یثرب، از ربیع الاول سال اول تا نیمه رجب سال دوم هجری، به مدت هفده ماه، به سوی بیت المقدس نماز می گذارد و سایر مسلمانان نیز به پیروی از آن حضرت، به آن سمت عبادت می کردند.
در مدینه، یهودیان فراوانی زندگی می کردند و برخی از آنان، مسلمانان و به ویژه حضرت محمد صلی الله علیه و آله را سرزنش کرده و می گفتند: شما تابع قبله مائید.
پیامبر صلی الله علیه و آله، از این جهت اندوهناک بود و به آفاق آسمان ها نظر می کرد و منتظر امر پروردگار منان بود.

  • تغییر قبله
سرانجام در نیمه رجب سال دوم، هنگامی که آن حضرت در مسجد بنی سلمه مشغول نماز ظهر بود (شیخ مفید، تغییر قبله را از نماز عصر ذکر کرده است) و دو رکعت آن را به سمت بیت المقدس به جای آورده بود، جبرئیل امین فرود آمد و بازوی مبارکش را گرفت و او را به جانب کعبه برگردانید.
چگونگی تغییرِ بیش از ۱۶۰ درجه‌ای قبله در بین نماز جماعت، از مسائل در خور توجه این واقعه است.

در آن هنگام این آیه شریفه (آیه 144 سوره بقره) بر رسول خدا صلی الله علیه و آله نازل شد:

قَدْ نَرَى تَقَلُّبَ وَجْهِکَ فِی السَّمَاءِ فَلَنُوَلِّیَنَّکَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا فَوَلِّ وَجْهَکَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَحَیْثُ مَا کُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَکُمْ شَطْرَهُ وَإِنَّ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَابَ لَیَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا یَعْمَلُونَ
یعنی: نگاه های انتظار آمیز تو را به سوی آسمان برای تعیین قبله می بینیم. اکنون تو را به سوی قبله ای که از آن خشنود باشی، باز می گردانیم. پس روی خود را به سوی مسجدالحرام کن و هر جا باشید، روی خود را به سوی آن بگردانید…

از آن پس، کعبه و مسجدالحرام، قبله گاه مسلمانان شد و از هر کجا عالم به سوی آن عبادت می کنند.
چون نماز پیامبر صلی الله علیه و آله و برخی از مسلمانان، در یک وقت به دو قبله خوانده شد، مسجد بنی سالم، به مسجد ذوالقبلتین شهرت یافت.

  • محل تغییر قبله
در زمینه محل واقعه تغییر قبله، میان مورخان، اتفاق نظر وجود ندارد. منابع تاریخی سه مکان را برای این واقعه ذکر کرده‌اند:

  • مسجد محله بنی سلمه در شمال غربی مدینه که به مسجد ذوقبلتین مشهور است. بییشتر مورخان این مسجد را مکان وقوع تغییر قبله دانسته‌اند؛
  • مسجد قبیله «بنی سالم بن عوف» که پیامبر(ص) نخستین نماز جمعه را در آن گزارد؛
  • مسجدالنبی.

  • مشکل تغییر قبله در حال نماز جماعت
 بیت المقدس در سمت شمال مدینه و مسجدالحرام در جهت جنوب آن است. از این رو، پیامبر(ص) به عکس آن جهت که روی بدان داشت، چرخیده است. بر این اساس این شبهه پدید آمده است که در این نماز، مأمومان بر امام و نیز زنان بر مردان پیش افتاده‌اند؛اما برخی منابع گفته‌اند، پیامبر(ص) پس از چرخیدن به سوی کعبه، از جای خود در جلو مسجد به سمت آخر آن حرکت کرده است و مأمومان نیز به پیروی از امام جماعت خود، رو به #کعبه جا به جا شده‌اند. بر پایهٔ این گزارش، امام جماعت به چرخش۱۸۰ یا ۱۶۰ درجه‌ای اکتفا نکرده است؛ زیرا پشت سر او در مسجد، جایی نبود تا صف مردان و زنان تشکیل شود.

  • مطالب فوق گزیده ای از جلسه چهل و دوم سخنرانی تفسیر زیارت عاشورا بود، برای دریافت مطالب کاملتر به فایل صوتی جلسه چهل و دوم مراجعه کنید.


جلسه چهل و دوم تفسیر زیارت عاشورا

توسط دکتر محمدابراهیم ضرابیها
 
  • سال دوم هجری قمری، تغییر قبله

نماز به سمت بیت المقدس

تاریخ تغییر قبله

مکان تغییر قبله

مشکل تغییر قبله (چرخش 160 تا 180 درجی قبله)

 

 

 

 

پیامبر(ص) در نخستین روزهای ورود به شهر یثرب، مسجدی ساخت که بعدها مسجدالنبی نامیده شد. پس از آن اتاق‌هایی متصل به مسجد برای سکونت پیامبر(ص) و برخی از همسران آن حضرت ساخته شد. به مرور برخی از صحابه برای خود اتاقی در کنار مسجد ساختند. این اتاق‌ها علاوه بر دری که به سمت بیرون داشتند، دری هم به سمت مسجد داشتند و در وقت نماز، صاحبان آنها از این در وارد مسجد می‌شدند و دوباره از همان در برمی‌گشتند. پیامبر(ص) به فرمان خدا مأمور شد همه آن درها را غیر از در خانه علی بن ابی طالب(ع) ببندد.

 رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: درب خانه های ابوبکر و عمر و عباس بن عبدالمطلب و دیگران را که به مسجد باز می شد مسدود کردند و فقط درب خانه حضرت امیر علیه السلام را بازگذاشتند، عباس بن عبدالمطلب علت این امر را از حضرتش پرسید: پیغمبر صلی الله علیه و آله چنین فرمود: من درهای خانه های شما را نبستم و در خانه علی را بازنگذاشتم ولکن خداوند درهای شما را مسدود کرد و در خانه علی را بازگذاشت. (کنز العمال، جلد 6، ص408)

 این واقعه در اسلام به نام سدالابواب مشهور میباشد.

 

  •  زمان وقوع سدالابواب 

 تاریخ دقیق واقعه سدالابواب، در منابع حدیثی و تاریخی نیامده است. علامه مجلسی، بدون مشخص کردن سال وقوع، روز عرفه را برای آن ذکر کرده است.[ بحار الأنوار، المجلسی، ج ۹۷، ص]

 محققان بر اساس ذکر بعضی از اسامی و قراین دیگر، درباره سال وقوع این رخداد به گمانه‌زنی پرداخته‌اند که به دو گروه تقسیم می‌شوند:

 

    • سال‌های اولیه هجرت:

 برخی با استناد به سوال حمزه از پیامبر(ص) گفته‌اند که این واقعه در سال‌های اولیه هجری اتفاق افتاده است.[ الدرّ المنثور فی تفسیر المأثور، ج ۶، ص ۱۲۲][ إحقاق الحق، الشوشتری، ج ۱۶، ص ۳۴۸]

 وجود نام رقیه دختر پیامبر (ص) نیز مؤیدی بر نظر آنان است. در این گزارش آمده که عثمان بن عفان هم درِ خانه خود را به سوی مسجد بست و در آن زمان رقیه همسر وی زنده بود.[ الصحیح من السیرة النبی الأعظم، مرتضی العاملی، ج ۵، ص ۳۴۳[

 

    • در سال‌های پایانی عمر پیامبر(ص) و پس از فتح مکه:

 اعتراض عباس عموی پیامبر(ص) به بستن در خانه‌اش  (عیون أخبار الرضا(ع)، الشیخ الصدوق، ج ۱، ص ۲۳۲)،(القاضی نعمان، ج ۲، ص ۲۰۵)،(تسلیة المجالس، الکرکی الحائری، ج ۱، ص ۲۷۸)(مستدرک الحاکم ج ۳ ص ۱۱۷)

حکایت از آن دارد که این ماجرا پس از فتح مکه بوده، زیرا عباس پس از فتح مکه در مدینه ساکن شده است.[ الصحیح من السیرة النبی الأعظم، مرتضی العاملی، ج ۵، ص ۳۴۴]

 ولی در بین مراجع تاریخی میتوان به این جمعبندی رسید که این واقعه در سال دوم هجری و بعد از جنگ بدر و پس از ازدواج حضرت علی و فاطمه زهرا (س) میباشد.

 

  • سند حدیث سدالابواب

 ابن شهر آشوب نقل‌های مختلف این روایت را از راویان گوناگون ذکر کرده است. به گفته وی حدیث سد ابواب را حدود ۳۰ نفر از صحابه، مانند: زید بن ارقم، سعد بن ابی وقاص، ابوسعید خدری، ام سلمه، ابورافع و... روایت کرده‌اند.

 ابن بطریق در فصل بیستم کتاب العمده، تحت عنوان «فی سدّ الابواب من المسجد الا باب علی»، یازده حدیث را با اسناد مختلف در این باره ذکر کرده است.قندوزی در ینابیع المودة در باب ۱۷ تحت عنوان «فی سد ابواب المسجد الاّ باب علی(ع)» احادیث زیادی با اسناد مختلف نقل کرده است. ابن عساکر نیز حدود ۳۰صحفه از کتاب «ترجمه امام علی بن ابی‌طالب(ع)» را به ذکر این احادیث اختصاص داده است.

 به گفته علامه مجلسی، روایات #سدالابواب از روایات متواتر شمرده می‌شوند. علامه امینی در الغدیر قبل از ذکر این احادیث می‌نویسد: «پیشوایان اهل سنت با سندهای صحیح و فراوان حدیث سد الابواب را از جمعی از صحابه که تعداد آنها به حدی است که تواتر را ثابت می‌کند نقل کرده‌اند

 

  • سدالابواب و فضیلت حضرت علی (ع)

 حدیث سدالابواب، فضیلتی انحصاری برای علی (ع) بود که بسیاری از افراد آرزوی آن را داشتند. حاکم نیشابوری پس از نقل حدیث سد ابواب و بیان این نکته که این حدیث صحیح الاسناد است، می‌نویسد:

 از عمر بن خطاب نقل شده است که گفت: به علی سه خصلت عطا شد که دوست داشتم یکی از آنها برای من بود. به او گفتند: «این سه خصلت چیست؟» «گفت: ۱.پیامبر فاطمه را به ازدواج او درآورد؛ ۲. او را در مسجد سکونت داد و حلال کرد برای او آنچه برای خودش حلال بود؛ ۳. پرچم را در روز خیبر به دست او داد

 

  • استناد به فضیلت سدالابواب در شورای شش نفره

 امام علی(ع) در شورای شش نفره که برای تعیین خلیفه سوم شکل گرفته بود، به ماجرای سد الابواب استناد کرد و درباره آن از دیگران اقرار گرفت و فرمود:

 آیا در میان شما کسی هست که کتاب الهی، او را پاک دانسته باشد تا جایی که پیامبر(ص)، درهای همه مهاجران را به مسجد بست و تنها درِ من را باز گذاشت.

 در مقابل حدیث سد ابواب که در فضیلت امام علی(ع) است، عده‌ای از اهل سنت، حدیثی را ذکر می‌کنند و قائل‌اند که پیامبر(ص) هنگام وفاتش دستور داد همه درهایی که به طرف مسجد باز است بسته شود، مگر در خانه ابی بکر.

 ابن ابی الحدید عالم معتزلی اهل سنت معتقد است، حدیث سد ابواب درباره ابوبکر ساخته فرقه بکریه است. وی می‌نویسد: «بکریه پیروان ابوبکرند و همان کسانی‌اند که در مقابل احادیثی که شیعیان دربارۀ علی روایت می‌کردند، احادیثی ساختند.

 

  • مطالب فوق گزیده ای از جلسه چهل و یکم سخنرانی تفسیر زیارت عاشورا بود، برای دریافت مطالب کاملتر به فایل صوتی جلسه چهل و یکم مراجعه کنید.


جلسه چهل و یکم تفسیر زیارت عاشورا

توسط دکتر محمدابراهیم ضرابیها
 
  • واقعه سد الابواب
    • تاریخ وقوع سدالابواب
    • سند حدیث سدالابواب
    • سدالابواب و فضیلت حضرت علی (ع)
    • استناد به فضیلت سدالابواب در شورای شش نفره
  • اسلام آوردن خزیمه بن ثابت (ذوشهادتین)

سَدُّ الاَبواب، به معنای مسدود کردن درها، به واقعه‌ای اشاره دارد که طی آن، پیامبر اسلام به فرمان خدا دستور داد جز درِ خانه امیرالمؤمنین، درِ همه خانه‌هایی که به مسجد النبی باز می‌شدند مسدود شود. تاریخ این رخداد مورد اختلاف است. این واقعه به صورت متواتر در منابع شیعه و اهل سنت نقل شده و جزء فضایل امام علی (ع) به شمار می‌آید. امیرالمؤمنین در شورای شش نفره تعیین خلافت، به این فضیلت خود استناد کرده است.

 

 

جلسه چهلم تفسیر زیارت عاشورا

توسط دکتر محمدابراهیم ضرابیها
 
  • ازدواج امام علی (ع) و حضرت فاطمه (س)
  • مهریه حضرت فاطمه (س)
  • مهریه آسمانی حضرت فاطمه (س)
  • جهیزیه حضرت فاطمه (س)
  • خواندن خطبه عقد
  • دعای پیامبر در حق عروس و داماد
  • خانه امیرالمومنین علی(ع)
  • بخشیدن پیراهن عروسی
  • ولیمه عروسی
  • کاروان مشایعت کننده عروس
  • توصیه های رسول خدا به علی و فاطمه
  • عبادت در شب زفاف
  • فرزندان فاطمه و علی
  • تاریخ ازدواج علی و فاطمه

 



 

جلسه سی و هفتم تفسیر زیارت عاشورا

توسط دکتر محمدابراهیم ضرابیها
 
  • اولین احکامی که در مدینه جاری شد.
  • ساخت بنای مسجدالنبی چگونه آغاز شد؟
  • اولین نماز جمعه توسط چه شخصی و چگونه و کجا انجام شد؟
  • احکام تطهیر با آب, تدفین رو به قبله و اختیار وصیت ثلث مال چگونه و در چه سالی وارد شد؟

 

 

 

 

 

جلسه سی و ششم تفسیر زیارت عاشورا

توسط دکتر محمدابراهیم ضرابیها
 
  • اقدامات پیامبر در سال اول هجرت
  •  پیامبر در هجرت از مکه به یثرب ابتدا در کجا ساکن شدند؟

  •  پیمان اخوت و برادری که پیامبر در بدو هجرت انجام دادند شامل چه کسانی بود؟

  • حضرت علی, ابوبکر و عثمان با چه کسانی پیوند اخوت داده شدند؟

  • کنیه ابوتراب برای حضرت علی توسط چه کسی داده شد و آیا این کنیه توهین میباشد یا افتخار؟